گزارش نشست علمی
نشست علمی «آشنایی آغازین غربیان با شیعه و تشیع» با ارائه دکتر محمد جاودان، مدیر محترم گروه کلام پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی در روز چهارشنبه 28/10/1401 در تالار شهید سلیمانی برگزار شد.
دکتر جاودان که دربارۀ آشنایی آغازین غربیان با تشیع سخن می‌گفت بیان داشتند که در فرایند آشنایی غربی‌ها با مذهب شیعه، هرچه به زمان حاضر نزدیک‌تر می‌شویم این آشنایی گسترده‌تر و دقیق‌تر می‌شود. اولین گزارش‌های تاریخی در این‌باره نشان می‌دهد که آشنایی اولیه آنان دیر و باگذشت چند سده از عمر اسلام و تشیع آغاز شده است. افزون بر آن، این آشنایی اولاً بسیار ابتدایی و اجمالی و حتی انحرافی و برپایه اطلاعات کاملاً نادرست و جعلی بوده است و ثانیاً عمدتا ناظر به تشیع اسماعیلی و تا حد بسیار اندکی در باره تشیع اثناعشری بوده است.
این مقدار اطلاعات در مرحله نخست طبق شنیده‌ها و سپس تا اندازه‌ای برپایه مشاهدات میدانی از عراق بوده که آن هم غیر عالمانه بوده است. همین اطلاعات اندک و غالباً نادرست از شیعه هم توسط برخی مقامات کلیسایی مسیحی در منطقه شامات و فلسطین گزارش شده است و مبنای شناخت غربیان از شیعه، ویلیام اسقف اعظم صور بوده که تنها از اسلام سنی و فاطمی سخن گفته است.
پس از او ژاک دوویتری یکی دیگر از مورخان صلیبی و اسقف اعظم عکا بین سال‌های 1216 و 1228م. با بیان اینکه شیعیان معتقدند که خداوند با حضرت علی صمیمانه‌تر از پیامبر اسلام صحبت کرده است، ناآگاهی خود را از تشیع نشان می‌دهد. به گفته ژاک، علی(ع) و یارانش به پیامبر تهمت زده و به قوانین او حمله کرده بودند. این ناآشنایی تا پس از جنگ‌های صلیبی و بلکه پس از آن نیز هم ادامه داشته است که ارتباط اروپا با جهان اسلام اساساً بر تعامل آن با امپراتوری عثمانی مبتنی بود. عثمانی‌ها هم البته سنی بودند و زمینه و وسیله‌ای برای شناخت غربیان را از شیعیان فراهم نمی‌کردند.
تنها پس از استقرار سلسله صفویه در ایران در سال 1501م. بود که اروپاییان تا حدودی با جنبه‌هایی از عقاید و اعمال شیعی آشنا شدند. البته بیشتر اطلاعات آنها بر اساس گزارش‌ها و یادداشت‌های دیپلمات‌ها، مبلغان و بازرگانانی بود که از ایران دیدن کردند یا در ایران مستقر بودند. از این‌رو، گزارش‌های آنها چندان علمی و آکادمیک نبود و اغلب بر اساس باورهای عمومی و آنچه در خیابان‌ها در ایران شاهد بودند، بود نه برپایه منابع معتبر شیعی. در این گزارش‌ها که غالبا جنبه سفرنامه‌ای دارند و از سوی تجار و گاهی سفرا و رجال سیاسی نوشته شده است، بیشتر آداب و رسوم و زندگی مردم ایران و شاید غالبا اصفهان گزارش شده است.